Spółdzielczość bankowa w okresie powojennym

a) Reaktywowanie spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych (lata 1945- 1949)

W latach 1944-1949 główny wysiłek działaczy spółdzielczych skierowany był na reaktywowanie dawnych spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych oraz stworzenie nowych, które organizowano według przedwojennych statuów i zasad. SOP-y restytuowano także na Ziemiach Odzyskanych, do odbudowy i rozwoju których przyczyniły się one w istotny sposób.
Spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe zrzeszone były w tym okresie w Związku Rewizyjnym RP, zorganizowanym w 1944 r. w Lublinie, a ich centrale finansowe  stanowiły kolejno: Centralna Kasa Spółek Rolniczych i Bank Spółdzielcy ,,Społem”, a następnie Bank Gospodarstwa  Spółdzielczego, utworzony w wyniku fuzji obu wymienionych poprzednio central finansowych.

b) Gminne Kasy Spółdzielcze (lata 1950-1956)

W roku 1950 Minister Skarbu na podstawie dekretu o reformie bankowej z 1948 roku wydał zarządzenie o przekształceniu części spółdzielni oszczędnościowo-pożyczkowych w Gminne Kasy Spółdzielcze (GKS). Utworzono 1255 Gminnych Kas Spółdzielczych, które podporządkowane organizacyjnie Bankowi Rolnemu, stały się jego aparatem pomocniczym o poszerzonym zakresie czynności, zwłaszcza w zakresie finansowania skupu płodów rolnych. Przekształcenia te, pozbawiły spółdzielczość bankową samodzielność i samorządność.

c) Spółdzielnie oszczędnościowo- pożyczkowe (lata 1956- 1975)

W 1956 roku zmiany w polityce wobec rolnictwa, szczególnie indywidualnego spowodowały wzrost znaczenia spółdzielczości bankowej. Prezydium rządu uchwałą z kwietnia 1956 r. uchwaliło dla SOP nowy statut, którego celem było przywrócenie spółdzielczości bankowej jej spółdzielczo-samorządowego charakteru.
Statut ten wprowadził też nową powszechną nazwę - Kasa Spółdzielcza.

W sierpniu 1957 roku Zjazd Delegatów Kas Spółdzielczych powołał do życia Związek SOP, jako centralę organizacyjno-rewizyjną. Od 1964 roku funkcjonował on jako Centralny Związek SOP. Spółdzielnie zostały uprawnione do udzielania pożyczek z własnych środków, udzielania zapomóg członkom oraz gromadzenia własnych wkładów oszczędnościowych na własny rachunek. Ustawa z 13 kwietnia 1960 r. o Prawie bankowym określiła status SOP i zakres ich działalności oraz uprawniała je do używania nazwy ,,bank” z dodatkiem ,,spółdzielczy” lub ,,ludowy”.

Przywrócenie spółdzielniom samodzielności i samorządności spowodowało ożywienie działalności organów samorządowych, co pozwoliło na osiągnięcie poważnych, wymiernych efektów organizacyjnych. Wzrosła ich podstawowa działalność, tj. gromadzenie środków pieniężnych na rachunkach bankowych, które przeznaczano na działalność kredytową.